این روزها همه‌جا صحبت از شبکه های اجتماعی است. رسانه‌هایی که به تفکر جامعه‌ شبکه‌ای عینیت بخشید..

جامعه شبکه‌ای اصطلاحی بود که برای اولین بار پروفسور جان ون دایک – استاد ارتباطات هلندی- در سال 1991 مطرح کرد و جامعه‌ای را توصیف می‌کرد که ظهور فناوری‌ها و گسترش شبکه‌های مجازی برپایه آن شکل می گیرد. بعد از آن مانوئل کستلز در کتاب سه جلدی خود به تبیین و تشریح این جامعه مبتنی بر شبکه‌ها پرداخت. ایده اولیه این شبکه‌ها ارتباط بین دوستان و فامیل و به اشتراک‌گذاری ایده‌ها بین چند نفر بود. اما این شبکه ها بعد مدت کوتاهی تبدیل به رسانه‌ای شدند که هرکسی حرفی برای گفتن داشته باشد می‌تواند در این ویترین جهانی حرف خود را عرضه کند. رسانه‌های اجتماعی، رسانه همه مردم است نه فقط اهل رسانه. رسانه ای که فرصت معرفی هرکس را از هر جای جهان فراهم آورده است. در این یادداشت کوتاه چهار حقیقت درباره شبکه‌های اجتماعی را می‌خوانید.

صاحبنظران می گویند که تا امروز ارتباطات به این حد و اندازه اجتماعی نشده بود، گرچه تشکیل اجتماعات و ارتباطات چهره به چهره شبکه هایی را به طور موقت به وجود می‌آورد اما نزدیک کردن انسان‌های دور از هم و در هر گوشه از جهان از ویژگی‌های منحصر به فرد شبکه های اجتماعی مجازی است. سایت‌های شبکه های اجتماعی یکی از انواع ارتباطات کامپیوتری است که دنیا و روابط ما را وسیع‌تر کرده اند و در مقابل افراد نزدیک به هم، دور شده اند. اما این شبکه ها آیا واقعا "اجتماعی" یا Social هستند؟ 

برای پاسخ به این سوال مفهوم سوشیال یا اجتماعی را یادآور می شویم. سوشیال یعنی حضور در جمع و زندگی در کنار مردم. از این رو می توان گفت: فردی اجتماعی است که به ارتباط و تعامل با دیگران تمایل دارد و در میان جمع بودن لذت می برد. منتقدان می‌گویند: کسی که تنها پای رایانه می‌نشیند فقط با صفحه مانیتور در ارتباط است و این اجتماعی بودن شبکه یک خیال است بلکه عمق آن را بنگرید، به قیمت حضور شما در آن شبکه اجتماعی، سایت مزبور کسب درآمد می‌کند. بودریار – جامعه شناس فرانسوی-  هم معتقد است در فضای مجازی ما دیگر آدمیان نیستیم بلکه پیام هایی روی صفحه کامپیوترهای یکدیگریم. این یکی از نقدهای جدی است که بر ماهیت اجتماعی بودن شبکه های اجتماعی وارد می‌شود.

برای پاسخ به این نقدها، موافقان شبکه های اجتماعی به فکر افتادند مردم را از مانیتور و صفحه های کامپیوتر دور کنند ولی از زندگی در فضای مجازی دور نشوند. راهکار در شبکه‌های اجتماعی در تلفن‌های هوشمند بود. تلفن هایی مجهز به سیستم عامل، توان پردازش بالا، نمایشگر مناسب و عمر باتری بالا. موبایل بیش از هر تکنولوژی دیگر، شبکه اجتماعی را به دنیای واقعی کشانده است. با ورود تلفن‌های همراه، اشتراک‌گذاری‌ها در شبکه های اجتماعی و موقعیت‌یابی‌ها بیشتر شده‌اند. همه اینها برای اجتماعی کردن این فضاست. تلفن‌های هوشمند اکنون نقش اصلی فضای آنلاین و آفلاین را بازی می کند و در آینده این نقش با افول شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک بیشتر نیز خواهد شد. اپلیکیشن های ارتباطی و شبکه های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه مانند وایبر، واتزآپ، لاین و... می خواهند رویای سوشیال بودن این شبکه ها را به واقعیت تبدیل کنند.

نکته دیگر اینکه فراموش نکنیم که قرار نیست تمام اتفاقاتی که در زندگی روزمره ما می‌افتد به همان شکل و ترتیب و کیفیت در فضای مجازی رخ بدهد و انتظار داشته باشیم همان اجتماع سنتی که در قالب ارتباطات انسانی رخ می دهد با همان وضع و کیفیت در ارتباطات شبکه ای شکل گیرد. تفاوت های جامعه توده وار و جامعه شبکه ای این نکته را به ما می آموزد که نباید قوانین سنتی و جاری که در زندگی روزمره کاربرد دارد، عینا در فضای مجازی پیاده شود. این یک مشکل بزرگی است که قواعد شبکه های اجتماعی که فارغ از مکان و زمان است را با نگاه و فرهنگ جاری خودمان بسنجیم ودرباره آن قضاوت کنیم.

 حریم خصوصی از دیگر بحث های چالش برانگیز در فضای مجازی و خصوصا شبکه های اجتماعی است. این یک واقعیت است که حریم خصوصی دیگر در دوران اینترنت در عمل معنایی ندارد و همیشه افراد و شرکت‌های دیگری هم هستند که به اطلاعات ما دسترسی دارند. افشاگری‌های اسنودن و کنترل کاربران از سوی آژانس امنیت ملی آمریکا این مسئله را ثابت کرد و عده ای معتقدند حریم خصوصی حتی اگر نمرده باشد عملا در عصر انفجار اینترنت توهمی بیش نیست. اما در شبکه های اجتماعی هم داستان همین است. امکاناتی که در شبکه های اجتماعی اضافه می شوند در پی محو کردن حریم خصوصی افراد هستند. از بین بردن حریم خصوصی می تواند به جذابیت های شبکه های اجتماعی منجر شود. شرکت های سرویس دهنده خدمات از اطلاعاتی که کاربران در آن منتشر می کنند کسب درآمد می کنند بنابراین کاربران خود باید به فکر سطح بندی انتشار اطلاعات ارایه شده در این شبکه ها باشند و شبکه های اجتماعی را صندوقچه اسرار ندانند.

خلاصه کلام اینکه در این یادداشت کوتاه حقایقی از شبکه های اجتماعی را بیان کردیم. حقیقت اول این بود که شبکه های اجتماعی هنوز به معنای واقعی اجتماعی نیستند گرچه در این مسیر حرکت می کنند. حقیقت دوم اینکه ارتباطات کامپیوتری آهسته کمرنگ می شود و ارتباطات شبکه ای مبتنی بر تلفن های هوشمند در جامعه شبکه ای خصوصا اپلیکیشن های ارتباطی و شبکه های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه نقش بی بدیلی پیدا کرده اند و در حال حاضر پل ارتباطی زندگی روزمره و زندگی دیجیتالی شده اند. حقیقت سوم این است نگاه و انتظار ما به وقایع اطرافمان در زندگی واقعی با زندگی و روابط در شبکه اجتماعی متفاوت است پس نباید با آن نگاه و قوانین به فضای مجازی نگریست و قوانین جاری را به جامعه شبکه ای تعمیم داد. نهایتا حقیقت چهارم که مربوط به حریم خصوصی است. شبکه های اجتماعی حفظ حریم خصوصی را تقریبا ناممکن کرده اند. به همان اندازه که حریم خصوصی کمرنگ می شود، در نتیجه حمایت های قانون از حق افراد برای حفظ این حریم خصوصی هم کمتر خواهد شد.