پیش از پرداختن به موضوع ، به چند مقدمه اشاره خواهم کرد ، آنگاه به بحث ارزش ها و ضوابط اخلاقی درحوزه روابط عمومی خواهم پرداخت و در پایان چند پیشنهاد تقدیم خواهم کرد.

انسان و ارتباطات اجتماعی
برخی از بزرگان و فیلسوفان در تعریف انسان گفته اند : « انسان ، موجودی است اجتماعی و بارزترین نماد شخصیت انسان ، اجتماعی بودن است » چنانچه این نظریه را هم نپذیریم بی تردید اجتماعی بودن یکی از وجوه و ابعاد مهم وجودآدمی است و در متن معنای اجتماعی بودن ارتباطات نهفته است .بنابر این ارتباطات انسانی مایه تکامل و تعالی شخصیت انسان است و بنابر بعضی دیدگاهها ، اساس شخصیت انسان را تشکیل می دهد. از سوی دیگر ارتباطات به دو گونه تقسیم می شود :
1 ـ ارتباطات میان فردی 2 ـ ارتباطات گروهی و از جمله میان نهادها و جامعه .
ارتباطات نوع دوم ، دامنه بسیارگسترده و وسیع دارد و یکی از جلوه های مهم ارتباطات گروهی و اجتماعی ، روابط عمومی است ، چه به عنوان « فرایند » ارتباطی که میان سازمانها و موسسات و جامعه پدیدار می شود ، چه بعنوان « نهادی » که بخشی از سازمانها را تشکیل می دهد.
ارتباطات انسانی از نگاه اسلام
در نگاه اسلام ، مساله ارتباطات انسانی ، امر بسیار مهمی است و آنقدر بحث ارتباطات انسانی و اجتماعی در منطق اسلام جایگاه والا دارد که در بسیاری از نیایش ها و عبادت ها و شعائر و مناسک دینی ، بعد ارتباط انسان با دیگران با بعد ارتباط انسان با خدای خود به شدت درهم آمیخته است . اگر کسی به مناسک مهم دینی مانند حج یا نماز نگاه کند ، به خوبی در می یابد که چگونه حلقه ارتباط انسان با خداوند با ارتباط انسان باجامعه و دیگران درهم تنیده است و بطور کامل این دو حوزه ارتباطی ، هویت واحدی پیدا کرده و هنگامی که به تعالیم اجتماعی اسلام و فلسفه سیاسی اسلام نگاه کنیم ، آنگاه عمق نظریه ارتباطی اسلام رادرخواهیم یافت و به همین دلیل است که در نگاه و منطق اسلام ، مساله ارتباطات در معنی عام ، که یکی از نمادهای آن روابط عمومی خواهد بود ، جایگاه بسیار مهم و ارزشمندی دارد.

هدف و وظایف
هدف کلان نهاد روابط عمومی و ارتباطات سازمانی ، عبارت است از : « زمینه سازی برای دستیابی سازمان به اهداف خود و تحقق ماموریتهای سازمان » و در این راستا وظایف عمده ذیل را بردوش دارد :
1 ) معرفی سازمان به جامعه ، گروههاو افراد هدف
2 ) اطلاع رسانی در چند قلمرو :
الف ) اطلاع رسانی درون سازمانی میان سطوح گوناگون کارمندی و مدیریتها
ب ) اطلاع رسانی برون سازمانی در سطوح منطقه ای ، کشوری و بین المللی
ج ) انتقال اطلاعات برون سازمان به سازمان و مدیران وکارکنان آن
3 ـ ایجاد روابط صمیمی میان سازمان و برون سازمان و اعتقادسازی متقابل میان آنها.

ابعاد و وجوه روابط عمومی و ارتباطات
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد آن است که ارتباطات و بطور ویژه روابط عمومی ، ضمن آنکه یک قلمروی تکنیکی و فنی دارد ، دارای قلمرو و دامنه اخلاقی و ارزشی نیز می باشد. بنابر این روابط عمومی هم یک فن است ، هم یک دانش و هم یک قلمرو مهم اخلاقی و ارزشی انسان است . روابط عمومی در شکل نوین آن ، دارای سه بعد است :
1 ـ دانشی است که برپایه های دانشهای بنیادی دیگر استوار شده و علمی است کاربردی ، مبتنی بر علوم و دانشهای پایه خود از قبیل جامعه شناسی ، روانشناسی ، و سایر علوم موثر دراین قلمرو.
2 ـ بعد دوم آن حوزه تکنیکی و فنی و روش برقراری ارتباط و روابط عمومی است .
3 ـ بعد سوم آن قلمرو اخلاقی وارزشی روابط عمومی است .
به گمان من اگر روابط عمومی ها بخواهند در یک کشور و یا در عرصه بین المللی از جایگاه ممتازی برخوردار شوند ، در هر سه ضلع باید تقویت شوند ، هم در ضلع دانش و علمی آن ، هم در ضلع فنی و تکنیکی و هم در ضلع اخلاقی و ارزشی آن . نگاه به حوزه روابط عمومی و به طور عام ارتباطات انسانی نباید در قلمروی دانش یا فنی آن منحصر شود ، بلکه باید همواره متذکر باشیم که حوزه ارتباط و روابط عمومی ، دارای سه ضلع است که این سه ضلع باید به درستی تنظیم شود و متصدیان ومسوولان ارتباطات درهر نهاد و سازمانی ، هم به گسترش و تعمیق علم و دانش ارتباطات و روابط عمومی ، هم به گسترش شیوه ها و روشها و ابعاد تکنیکی قضیه پرداخته و در عین حال از بعد اخلاقی و ارزشی این قلمروی مهم انسانی غفلت نورزند.

روابط عمومی در حوزه موسسات و نهادهای خصوصی و عمومی
نکته دیگری که مایلم بر آن تاکید کنم این است که روابط عمومی ها دست کم به دونوع تقسیم می شوند : یک گروه روابط عمومی هایی است که به حوزه بخشی خصوصی و انتفاعی برمی گردد و بخش دیگر به روابط عمومی در حوزه موسسات و نهادهای عمومی ، دولتی و حکومتی است . آنچه که در این بحث بر آن تاکید بیشتر خواهد بود ، روابط عمومی در حوزه دوم است . نکته بسیار مهمی که روابط عمومی نهادهای عمومی و دولتی باید به آن توجه کنند ، این تمایز و فرق بسیار اصولی و بنیادی میان آنها و سایر روابط عمومی هاست زیرا در حوزه بخش خصوصی انتقال اطلاعات سازمان به بیرون سازمان ، منتقل سازی اطلاعات بیرون سازمان به درون سازمان و ایجاد حلقه وصل ارتباطی و اطلاعاتی میان سازمان و بیرون سازمان ، حقی است انتخابی و در اختیار سازمان ، اما اطلاع رسانی متقابل در حوزه حکومت ونهادهای عمومی و دولتی ، که به جامعه متعلق است ، یک اختیار و انتخاب نیست بلکه یک وظیفه است . امام علی علیه السلام در یکی از جمله های زیبای خودشان حقی را برای جامعه ذکر می کنند : « از حقوق جامعه و اجتماعی مردم بر حکومت این است که من هیچ رازی نهان از جامعه نداشته باشم ، بلکه همه اسرار و رازها را در اختیار جامعه قرار بدهم مگر درحوزه و قلمروی امنیتی و مسائل ویژه و خاص » .
این فراز نشان دهنده این است که اطلاع رسانی ، معرفی ، انتقال اطلاعات به بیرون سازمان و متقابلا انتقال اطلاعات از برون نهادها به درون سازمانهای عمومی و دولتی ، افزون بر اینکه یک وظیفه حقوقی و قانونی به شمار می آید و اینجاجای این نیست که گفته شود بهتر است چنین عمل کنیم بلکه وظیفه قانونی و تکلیف الهی و انسانی نهاد عمومی است که اطلاعات خود را در اختیار جامعه و دیگران قرار دهند. زیرا اولا : جامعه حق آگاهی دارد. ثانیا حق استفاده و بهره وری دارد و این اطلاعات می تواند بهره وری جامعه را از امکانات عمومی افزایش دهد و اینکه جامعه و آحاد مردم به درستی ، نهادها و موسسات عمومی را بشناسند و راه بهره گیری از آنها را بدانند ، حق آنهاست . از طرفی دانستن و بهره گیری از این اطلاعات و آگاهی ها حق آنهاست و از طرفی دیگر وظیفه نهادهای عمومی ، گره گشایی و تسهیل نشر این آگاهی ها و بهره وری آسان تر جامعه است . از این نظر است که نهادهای عمومی که نماد آنها بخش روابط عمومی است ، تنها یک وظیفه اخلاقی ندارند بلکه یک وظیفه حقوقی ، قانونی ، الهی و انسانی بر دوش آنهاست ، فراتر از آنچه که ما در روابط عمومی بخشهای خصوصی شاهد آن هستیم.

معیارها و ضوابط اخلاقی در حوزه ارتباطات و روابط عمومی
اکنون به موضوع بحث می پردازیم که عبارت است از بیان پاره ای از معیارها و ضوابط اخلاقی در حوزه ارتباطات و روابط عمومی با تاکید بر روابط عمومی در حوزه دولتی و عمومی . گرچه بسیاری از این ضوابط و معیارهای اخلاقی که در متون دینی ما آمده است در حوزه همه روابط عمومی ها جاری است و مصداق دارد ، اما تاکید دراینجا بر حوزه روابط عمومی موسسات دولتی ، وزارتخانه ها و نهادعمومی است که از بودجه های عمومی استفاده می کنند. اگر بخواهیم با یک نگاه نرم افزاری و انسانی به روابط عمومی نگاه کنیم ، بایددرکنار بعد علمی و بعد تکنیکی و روشی ، به بعد اخلاقی و ارزشی هم توجه کنیم ، که در اینجا به دو بخش از ارزشهای مثبت و ارزشهای منفی در حوزه روابط عمومی و ارتباطات اشاره می کنم :
بخش اول : ضوابط و معیارهای ایجابی و اثباتی که می بایستی در حوزه روابط عمومی مورد عنایت و اهتمام قرار گیرد تا سازمان و روابط عمومی آن در چارچوب اسلامی والهی شکل گیرد ، و اهم آن عبارت است از :
1 ـ اتقان و درستی اطلاع : اطلاعاتی که از درون سازمان به بیرون منعکس می شود ، باید اطلاعات دقیق و درستی باشد. اطلاعاتی که می خواهد از مسوولان یک نهاد به کارکنان آن منتقل بشود و اطلاعاتی که از بیرون سازمان به درون سازمان منتقل بشود ، باید اطلاعات درستی باشد ، دلیل آن علاوه بر نکوهش دروغ گویی و اغرا به جهل و ترغیب به صدق و راستگویی ، مشمول ادله امانت داری است .
2 ـ اطلاع رسانی به هنگام و به موقع : در ضمن اینکه تبادل اطلاعات باید درست و دقیق باشد ، باید به هنگام نیز باشد ، زیرا انتقال دیرهنگام اطلاعات مایه خسارت جامعه و عقب افتادن آحاد جامعه از بهره گیری درست از این اطلاعات می شود.
3 ـ انتقال منصفانه اطلاعات : شایسته است که نهاد روابط عمومی افزون بر انتقال نقاط قوت به انتقال نقاط ضعف و مشکلات هم توجه نماید تا زمینه نقد و بررسی و تحول و اصلاح سازمان فراهم آید ، و در این مسیر باید با شفافیت و انصاف وجامع نگری ، اقدام نمود.
4 ـ رعایت ضوابط شرعی و امنیت اجتماعی و اخلاقی در تبادل اطاعاتی : اصل بر انتقال متقابل اطلاعات میان نهادهای عمومی و همه جامعه است . اما در عین حال در موارد خاصی ممکن است امنیت اجتماعی و سیاسی دچار اختلال یا موج اشاعه فحشا شود که باید بعنوان یک استثنا مورد توجه قرار گیرد.
5 ـ رعایت ضوابط شرعی در استفاده از تکنیکها و روشها : از اصول مهم اخلاقی در حوزه روابط عمومی عدم استفاده از شیوه های غیراخلاقی و شرعی است .
6 ـ گزینش بهترین شیوه ها و برترین ابزارها در مبادله اطلاعات : این تاکید کلی اسلام است که در هر کاری باید بهترین شیوه ، ابزار ، روش و تکنیک را به کار بگیریدوقتی روش بهتر وابزار بهتری در اختیار قرارگیرد و میسر باشد نباید از آن غافل شد.
7 ـ رعایت کرامت انسانی و منزلت انسانی مخاطبان و جامعه : تاکید بر اینکه ذهن و ضمیر آنها بمباران اطلاعات بی جا نشود و در اتخاذ شیوه ها و روشها ، کرامت انسانها حفظ شود و کرامت انسانی در تبادل اطلاعات منکوب و مخدوش نشود.
8 ـ رعایت حدود و شوون و نقش مدیران و مسوولان وکارکنان : کسانی که در یک نهاد فعالیت می کنند باید به طور منصفانه معرفی شوند ، سهم هر کسی به درستی منتقل شود و در انتقال آنها ، حقوق افراد ، مورد بی اعتنایی قرار نگیرد.
9 ـ اعتماد سازی و کاهش فاصله میان نهادهای حکومت و آحاد جامعه و میان مسوولان و کارکنان در درون یک نهاد. اینها فهرستی از اصول ارزشهای اخلاقی در ارتباط با روابط عمومی بود.

 آسیب ها و مخاطرات
در این بخش به ارزشهای منفی و برخی از آسیبها و مخاطرات روابط عمومی با نگاه اخلاقی اشاره می شود :
1 ـ ابتلا به خلاف واقع گویی ودروغ و انتقال اطلاعات غلط .
2 ـ بزرگ نمایی و مبالغه در معرفی نقاط قوت یا نقاط ضعف که می تواند به جامعه ، نهاد و سازمان لطمه وارد کند.
3 ـ کوچک نمایی و کمتر نشان دادن واقعیتها .
4 ـ رقابتهای نابجا و تخریبی میان نهادهای اطلاع رسان که موجب افتادن در لغزشها و آسیبها می شود.
5 ـ عدم رعایت عدالت در حقوق و فعالیتهایی که افراد و اشخاص انجام می دهند.
6 ـ ضمن اینکه نقاط ضعف سازمانی باید منتقل گردد و چاره یابی شود اما نباید این انتقال اشاعه گناه و خطا باشد بگونه ای که اعتماد عمومی را سلب کند یا به حریم افراد لطمه بزند.
7 ـ سلب اختیار و مجبور ساختن دیگران ، بدین معنا که در گزارش و اطلاع رسانی چنان خلاف واقعیت نشان داده شود که فرد از اختیار و انتخاب عاقلانه خود دور شوند.
البته این دو بخش (ارزشهای مثبت و منفی ) دو روی یک سکه و مکمل یکدیگرند و بحث مبسوط پیرامون آنها نیازمند مجال دیگری است .

پیشنهادات
در بخش پایانی ارائه چند پیشنهاد در این حوزه را لازم می دانم :
1 ـ تدوین منشور جامع اخلاقی وقانونی در حوزه روابط عمومی ها(انجام کارهای تکمیلی با نگرش اسلامی ، اخلاقی و ارزشی ).
2 ـ ارتقای جایگاه و منزلت ارتباطات و روابط عمومی در نهادهای عمومی و دولتی .
3 ـ ضرورت دانش افزایی و نگاه جامع متصدیان روابط عمومی در چارچوب دانشی ، فنی ، ارزشی و اخلاقی روابط عمومی .
4 ـ افرایش و حمایتهای تکنیکی و ابزاری و امکاناتی .
5 ـ توجه به فرهنگ اطلاع رسانی فراتر از روابط عمومی : تلقی این است که روابط عمومی ، متکفل تبادل اطلاعات درون سازمان و بیرون آن است اما این وظیفه اختصاص به آنها ندارد. همه اعضای یک نهاد و سازمان از مدیران گرفته تا کارکنان باید داری نگرش روابط عمومی و صاحب احساس وظیفه نسبت به مشارکت در امر روابط عمومی باشند وظیفه انسانی ، اخلاقی و الهی وعمومی افراد است که در یک نهاد دولتی کار می کند.
6 ـ تقویت روابط بین الملل و نگاه بین المللی در کشورها : نیاز به این نگاه بین المللی باید تقویت شود. 7 ـ ارتباط میان روابط عمومی ها برای اینکه بتواند به صورت یک جامعه بزرگ وموثر در پیشبرد هر سه بعد یاد شده روابط عمومی تلاش کند.
8 ـ به نظر می رسد علم و تکنیک و دانش روابط عمومی را در حوزه های دینی و در موسسات دینی و اخلاقی باید به کار بگیریم و برای گسترش پیام انسانی و الهی اسلام و انقلاب اسلامی از نهاد روابط عمومی باید استفاده شود ما در پرتو انقلاب اسلامی در عرصه جهانی گامهای بزرگی برداشتیم ویکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی حضور ده هزار دانشجوی دینی در مرکز جهانی علوم اسلامی در حوزه قم است .
بهر حال روابط عمومی درنهادهای دینی به خصوص نهادهای بین المللی می تواند در خدمت آرمانهای بزرگ و ارزشهای انسانی قرار بگیرد.
9 ـ روابط عمومی ها باید دارای نگاهی باشند برای تعامل میان ملتها ، ادیان ، مذاهب وکشورها : روابط عمومی ها به عنوان یک رکن بسیار مهم می توانند درعرصه گفتگو و تعامل میان ادیان ، مکاتب ، مذاهب ، تمدنهاو کشورها نقش موثری را ایفا کنند.
اگر روابط عمومی ها بخواهند از جایگاه ممتازی برخوردار باشند باید در هر سه ضلع تقویت شوند. هم در ضلع دانش ، هم در ضلع فنی و تکنیکی و هم در ضلع اخلاقی و ارزشی
تدوین منشور جامع اخلاقی و قانونی در حوزه روابط عمومی ها بسیار ضروری است.