انسان اعصار گذشته، در زمان هایی دور، از ارتباطات چهره به چهره و رو در رو استفاده کرده و از طریق طبل و دود پیام هایش را برای دیگران ارسال می کرده است.

انسان با سعی و تلاش برای برقراری ارتباط بیشتر با اطراف خود، در طولانی مدت به زبان شفاهی دست یافت و از آن برای برقراری ارتباط بهتر و مؤثرتر استفاده کرد. بشر وارد کهکشان شفاهی شد که از دور دست تاریخ آغاز و تا سال 1450 میلادی ادامه داشت.

در حدود 380 سال در این کهکشان باقی ماند. در این عصر، بیشتر از حس بینایی استفاده می شد و علاوه بر محتوا، به رسانه یا وسیله انتقال پیام توجه گردید.

در نیمه دوم قرن پانزدهم صنعت چاپ، به سرعت پیشرفت کرد، نوشته های خبری افزایش یافت و تکمیل شیوه چاپ با حروف متحرک سربی، در اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی، در انتشار اندیشه های نو و پیشرفت علوم و فنون، تاثیر بسیار داشت. با اختراع، پیشرفت و تکمیل صنعت و ایجاد شرایط فنی، مکانی، زمانی و مالی مساعد در زمینه تهیه و تکثیر نوشته ها و پیام های مکتوب، تحول بزرگی در ارتباطات غیر مستقیم آغاز شد و برای اشاعه معلومات و اطلاعات و افکار انسانی و پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری امکانات وسیعی پدید آمد.

بدین ترتیب، مطبوعات یکی از محصولات مهم و رایج جامعه صنعتی شد که از آغاز قرن هفدهم، پیشرفت سریع خود را آغاز کرد و در نیمه دوم قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، ویژگی های یک صنعت بزرگ را به خود گرفت..امکان انتشار آن فراهم شد، البته این انتشار، به صورت ادواری نبوده است

با افزایش جمعیت و پراکندگی آنان در سطح کره خاکی نیاز به اطلاعات و تبادل آن بیشتر گردید. انسان که برای ارسال پیام های خود، زمانی از دوندگان مقاوم، اسب های تندرو و کبوتران نامه بر استفاده می کرد و زمانی دیگر، از مطبوعات و روزنامه ها، اما نتوانست نیاز اصلی اش را که تبادل سریع اطلاعات بود، بر طرف سازد؛ او به وسیله ای نیاز داشت تا پیام های خود را سریع تر منتقل کند. اختراع برق و سپس پیدایش تلگراف درسال 1832 توسط ساموئل مورس انگلیسی موجب شد، انسان بتواند برای نخستین بار اطلاعات را با سرعت بالا و از طریق رمزهای ساده به مسافت های طولانی انتقال دهد.

اما اختراع تلفن در سال 1876 توسط الکساندر گراهام بل و توماس واتسون آمریکایی، تحول بزرگی بود، زیرا علاوه بر غلبه بر زمان و مکان، این امکان شد که صدای انسان دیگری را که کیلومترها از آنان فاصله داشت بشنود. اختراع تلفن انسان را قادر ساخت که از طریق سیم با افرادی فرسنگ ها دورتر از خود گفت و گو کند؛ هر چند تلفن در بالا رفتن سرعت ارتباطات تاثیر به سزایی داشت اما به دلیل استفاده از سیم، محدودیت در ارتباط همچنان وجود داشت و وسیله ای مورد نیاز بود، تا بدون سیم و با سرعت نور، اطلاعات را در فضا انتقال دهد و از موانع بگذرد، و رادیو این امکان را برای همگان میسر کرد.

سینما با اختراع عکاسی و سپس ساخت تصاویر متحرک در حدود سال‌های 1880 تا 1889 در اروپا متولد شد.

سینما به عنوان دومین وسیله ارتباط جمعی هدفش سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت بود، کمتر جنبه خبری داشت و حتی از نظر انتشار نیز با دیگر وسایل ارتباطی تفاوت اساسی داشت.پس از آن با اختراع دستگاه ارتباط بی سیم و رادیویی، توسط ما رکنی در سال 1895 اخبار و اطلاعات با سرعت شگفت آوری در نقاط دور دست منتشر شدند.تلویزیون نیزپس از جنگ جهانی دوم  و توسعه آن در سال 1973 و فراگیر شدنش، آن را به یک رسانه همگانی تبدیل کرد. این وسیله جدید که می توانست، پیام مشابهی را برای میلیون ها نفر به طور همزمان پخش کند، موجب همگون سازی مخاطبان و ایجاد مخاطبان یکسان شد و اغلب توسط دولت ها اداره می شد.

 هر چند که با رونق روز افزون تلویزیون، رادیو محوریت خود را از دست داد، ولی گستردگی و انعطاف پذیری آن بیشتر شد. در حال حاضر، برنامه های رادیو و تلویزیون به صورت شبانه روزی شده است و اخبار را پیوسته پخش می کنند. از طرفی وجود روزنامه ها در اینترنت، دسترسی به اطلاعات را سریع تر می کند. در دوره جدید، یا در عصر اطلاعات، دیگر پیام واحد مورد استفاده نیست، زیرا در این دوره، به علت ناهمگن بودن افراد، به پیام های متنوع تر نیاز است.

در سال 1957 روس ها با استفاده از اندیشه پوپوف در بیرون از کره زمین، ارتباط را میسر ساختند و نخستین قمر مصنوعی با ماهواره، با نام "اسپوتنیک" ، به مدار زمین فرستاده شد.

حال انسان برای حفظ اطلاعات، باید وسیله ای را در اختیار داشته باشد تا اطلاعات به دست آمده را انباشته کند. با ورود کامپیوتر به زندگی بشر و ایجاد شبکه اینترنت، تحولی عظیم در زندگی بشر رخ داد و انقلابی عظیم با نام انقلاب اطلاعات رخ داد.

دراینجا لازم است به بررسی این رسانه ها بپردازیم.

مطبوعات

انتشار دوره ای ،مهمترین خصوصیت مطبوعات بشمار می رود.روزنامه هابه نحو شایسته تری به بررسی و تحلیل و تفسیر وقایع و مسائل اجتماعی می پردازد.روزنامه ها سه خصلت مهم وسعت اخبار،دوام اخبار و تنوع اخبار را دارند.در مورد وسعت اخبار باید گفت روزنامه های چاپی در صفحات متعدد خود می توانند صدها خبرمختلف درج نمایندو چند برابر اخبار کوتاه رادیویی و تلویزیونی مطلب ارائه دهند و توجه افراد را به خود جلب کنند اما فرستنده های رادیویی و تلویزیونی هربارکه به انتشار اخبار می پردازند حداکثر بیست تا سی خبر کوتاه را که در واقع کمیت آنها به یک صفحه روزنامه نمی رسد،پخش می کنند.بعلاوه برای انتشار هر کدام از اخبار به طریق شفاهی و یا همراه تصاویر،فاصله زمانی بسیار کوتاهی که از دو یا سه دقیقه تجاوز نمی کند اختصاص دهند.بدین ترتیب خبرهای آنها آنطور که باید و شاید در ذهن شنوندگان و بینندگان نقش نمی بندد و جنبه فرار پیدا نمی کند.به هرحال روزنامه ها با استفاده از زمان کافی در مرحله تهیه و انتشار می توانند تمام اطراف و جوانب وقایع را بررسی نمایند،نارسایی های خبری را با استفاده از اطلاعات آرشیوی از میان بردارند و آنها را با تجزیه و تحلیل و تفسیر لازم به خوانندگان عرضه کنند.در مورد دوام اخبار باید گفت خبرهای رادیو و تلویزیونی همیشه قابل استفاده نیستند در صورتی که شنوندگان و بینندگان نتوانند در اوقات معین پخش اخبار به رادیو گوش دهند یا به تلویزیون نگاه کنند،دیگر برای کسب خبر های منتشر شده از این وسائل امکان جدیدی بدست نمی آورند،در حالیکه مطبوعات به طور مداوم قابل بهره برداری هستند و اخبار آنها را می توان به دلخواه در اوقات مختلف شبانه روزی در محل کار،اتوبوس یا خانه نگاه کرد و به دقت مطالعه کرد و در صورت لزوم مرور کرد یا با دیگر روزنامه ها مقایسه کرد.در نهایت تنوع اخبار در روزنامه های مختلف با توجه به گروه های مختلف خوانندگان و خواست ها و علاقه های متفاوت آنان ستون و صفحه ها و حتی چاپ های جداگانه ایجاد کرد و انواع بیشمار خبرهای عمومی،سیاسی،اقتصادی و... را چاپ نمود.در صورتی که خبرهای شنیدنی و دیئنی معمولا برای عموم افراد پخش می شوند و گر هم مسئولان بخش های خبری رادیو ها و تلویزیون ها بخواهند برای طبقات متعدد اجتماعی خبرهای گوناگون انتشار دهند نمی توانند مثل مطبوعات رضایت همه را تامین کنند.

سینما

سینما تاثیر ارتباطی تصویری است که برای انسان جنبۀ سرگرم کننده دارد و بیش از آنکه به افزایش معلومات و آگاهی ها توجه داشته باشد به پرکردن اوقات فراغت می پردازد.

سینما بعنوان دومین وسیله ارتباط جمعی ، خیلی نمی تواند به محیط صمیمانه کانون خانوادگی وارد شود. سینما برای نمایش در سالنها و محل های مخصوص به تماشا گذاشته می شود.

از طرفی دسترسی به سینما نسبت به برخی وسایل ارتباط جمعی دشوارتر است. زیرا به موازات آن خرید بلیط سینما رادر پی دارد و این باعث می شود افراد محدود و خاصی را به خود جلب کند. فیلمهای سینمایی میتواند با موضوعهای مختلفی روی پرده سینما برود. ویژگی اختصاصی شدن سینما در آن است که می توان تماشاگران همگن را در یک محل شانه به شانه یکدیگر جمع کند و از اجتماع آنها یک گروه خاص پدید آورد. هر چند ممکن است اعضای این گروه یکدیگر را نشناسند و فقط زمان کوتاه در کنار هم باشند. اما همین گروه موقتی میتواند همبستگی را بوجود آورد و عکس العملهای دسته جمعی را نشان دهد. بخصوص رفتار تماشاگران سینما در برابر صحنه های مختلف فیلمهای سینمایی که در بعضی لحظات به صورت خنده ها ودست زدنها یا فریادهایی تظاهر می کند که نشانه وجود خصوصیات روحی مشترک آنها است.

این خصوصیات آنها را وادار می کند که هنگام تماشای یک صحنه با هم ابراز شادی، خشم و نفرت و غیره را نشان دهد. همچنین سینما از جهت نظم انتشار از سایر وسایل ارتباطی تمایز است زیرا مدت نمایش فیلمهای سینمایی معمولاً طولانی تر از فیلمهای تلویزیونی است و اغلب سالنهای سینما یک فیلم رادر چندین هفته و گاهی چند ماه بر روی پرده حفظ می کند. در حال حاضر فیلمهای سینمایی از طریق T.V که نیرومندترین رقیب آنها به شمار می رود سعی به تحکیم موقعیت و استقلال خود می پردازد.

رادیو

قرن نوزدهم را می توان زیر ساخت سازی ارتباطات الکترونیکی نامید.مارکنی در سال  1859رادیوی بی سیم را به جهان عرضه کرد.

 برنامه های رادیویی از سه عنصر کلام،موسیقی و صدا پدید می آیند.رادیو از لحاظ سرعت و مداومت انتشار و همچنین وسعت حوزه انتشار بسیار حائز اهمیت است.رادیو وقایع و حوادث را زودتر از مطبوعات و حتی تلویزیون در همه جا پخش می کند.ولی چون اساس کار آن بر سرعت و مداومت انتشار گذاشته شده است،فرصت تجزیه و تحلیل و تفسیر اخبار را از دست می دهد.ویژگی و اصالت کار رادیو،بیش از آنکه از طرز انتشار پیام های آن سرچشمه بگیرد از طرز دریافت آنها ناشی می شود.تا جایی که می توان گفت اصالت خاص رادیو،در توانایی برقراری ارتباط مستقیم شنوندگان با وقایع و حوادث،در همان زمان وقوع نهفته است و همین خصلت است که به رایو امکان می دهد در انتشار اخبار بر وسائل ارتباطی دیگر سبقت گیرد و افراد زودتر از روزنامه و تلویزیون در جریان رویدادها قرار دهد.رادیو به علت سبکی وزن به راحتی می توان آن را در هر جایی حمل کرد.و گوش کردن به رادیو سواد نمی خواهد و دیگر آنکه در حین انجام کارها می توان پیام های رادیویی را دریافت کرد.

تلویزیون

تلویزیون در بین مردم جایگاه خاصی دارد اما تلویزیون در برخی از کشورهای عقب افتاده به دلیل گران بودن آن ممکن است از این وسیله استفاده نشود و رادیو جایگزین آن شود. تلویزیون در بعضی موارد و تماشا کردن برنامه ها وقتی که برای آن گذشته می شود شاید بیشتر از مسایل دیگر باشد. ناگفته نماند که بعضی ها استفادۀ رادیویی از تلویزیون می کنند. تلویزیون به دلیل اعجاز تصویر و سرویس های خاصی که برای مخاطبان ایجاد می کند جایگاه برجسته ای در خانواده ها دارد که ممکن است تلویزیون را در بهترین جای منزل قرار دهند. بطور کلی افرادی که تحصیلات بالایی دارند اصولاً راغب نیستند که وقت خود را به پای تلویزیون بگذارند. البته ممکن است زمانهایی را صرف تماشای برنامه هایی که جنبۀ سیاسی ایدئولوژی و اقتصادی دارند اختصاص دهند. تلویزیون به روحیات انسان جهت می دهد. اما بروز آثار یعنی در پیرامون زندگی فردی که قویاً تحت تأثیر تلویزیون قرار گرفته باشد به تایید نرسیده است. در مورد کودکان قضاوتهایی وجود دارد که برنامه های تلویزیونی باعث می شود کودکان از کارهای تحصیلی خود باز بمانند.

در برنامه های تلویزیونی در مورد کودکان توصیه می شود که از دیدن برنامه ها و صفحه های خشونت آمیز خودداری کنند. چون ممکن است عواطف و احساسات آنان را جریحه دار نماید یا اینکه ممکن است خیلی زود به طرف زندگی بزرگسالی سوق داده شوند.

در برخی کشورها در مورد خروجی های برنامه های تلویزیون نوعی کنترل وجود دارد و همان صورت در کشورمان نیز وجوددارد چون با انکار عمومی سروکار دارد . دیگر اینکه برنامه های تلویزیون در کشور ما مثلاً در مورد برنامه هایی که هنرپیشه های زن حضور دارند، هنرپیشه های زن باید از پوشش کافی برخوردار باشند. همچنین برنامه ها بر اساس یک سری آیین نامه ها اجازۀ پخش داده می شوند. و اگر مغایرتی وجود داشته باشد برنامه ها پخش نخواهد شد.همچنین تلویزیون منبع خوبی برای تبلیغات می باشد. به عنوان مثال:

نمونه های بارز آن در قبل از پخش شدن یک برنامه خاص یادر وسط یک فیلم یاسریال می توان دید. اهمیت تلویزیون در ارائه و شواهد و مدارک نیز تاثیر بسیاری دارد. همانگونه که در تبلیغات نیز تأثیرات زیادی دارد.

ماهواره ها

ماهواره ها یکی از وسایل مهم ارتباطی درقرن حاضر هستند که همچنان در حال رشد و گسترش اند.

ماهواره ها نسبت به وسایل ارتباطی و روش های سنتی ارتباط، دارای مزیت های بسیاری هستند. از جمله آن می توان به وسعت پوشش، انعطاف پذیری و ظرفیت بالای حمل پیام اشاره کرد. این وسیله نوین می تواند حجم بالایی از پیام ها و علائم الکترونیکی را به تمام نقاط جهان منتقل کند؛ در حالی که نیازی به کابل و سیم نیست و به همین دلیل انعطاف پذیر است. در عین حال، از این وسیله ارتباطی برای پخش برنامه های تلویزیونی، پیش بینی وضعیت آب و هوا، حفاظت از محیط امور نظامی و جاسوسی استفاده می شود.

آنچه در مورد ماهواره ها دارای اهمیت است، قدرت نفوذشان در کشورها، از طریق پخش برنامه های تلویزیونی است که مخاطبان با هزینه ای اندک می توانند از طریق تهیه دریافت کننده، به تعداد زیادی کانال دست یابند.